Η χώρα, ο τόπος, η κοινωνία, πιθανότατα και ολόκληρο το "παγκόσμιο χωριό" βρίσκεται σε μια καμπή αυτήν την εποχή. Φυσικά για την περίπτωση της Ελλάδας συντρέχουν πιο ειδικοί λόγοι που έφεραν αυτήν την καμπή, υπάρχουν όμως και οι γενικότεροι λόγοι που αφορούν στην ΕΕ, την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, τις αντοχές των κοινωνικών μας δομών και ούτω καθεξής.
Μέχρι πρότινος, ο καθένας μπορούσε να κάνει κάποια "σχέδια" για το μέλλον, ένα στοιχειώδη προγραμματισμό για το πώς θα ήθελε να εξελιχθεί η ζωή του. Χωρίς απαραίτητα να θεωρεί ότι προ κρίσης ο δρόμος θα ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Παρ'όλα αυτά, εξαιτίας των έκτακτων οικονομικών συνθηκών τα σχέδια (οικογενειακά, επαγγελματικά κλπ) αναβάλονται επ' αόριστον μιας και το "κλίμα" στην αγορά και την κοινωνία δεν προδιαθέτει για θετικές εξελίξεις. Φυσικά, δε μας χρώσταγε κανείς τη βεβαιότητα ότι όλα θα πάνε καλά. Έτσι, κάποιοι αποδέχονται αρκετά στωικά την πραγματικότητα που έχει προκύψει. Χρησιμοποιώ τη λέξη "πραγματικότητα" όμως και όχι "μοίρα". Εδώ είναι που θέλω να σταθώ κυρίως.
Είναι προφανές ότι πολλά πράγματα ήταν στραβά στην Ελλάδα. Σε επίπεδο πολιτικού συστήματος, σε επίπεδο
νοοτροπίας, κοινωνικής συνείδησης, παιδείας κλπ, αν και όλα αυτά λίγο-πολύ συνδέονται μεταξύ τους. Επομένως η πραγματικότητα που μας "έλαχε" δεν μας "έλαχε" ακριβώς, μάλλον εμείς πήγαμε γυρεύοντας μέχρι ενός σημείου. Αυτή όμως η πραγματικότητα δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα. Αφορά και σε άλλες αδύναμες χώρες στην ΕΕ, ακόμα και σε μερικές ισχυρές χώρες στην ΕΕ, ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου και έπεσε το πρώτο κομμάτι του ντόμινο που ανέδειξε μετά τα προβλήματα όλων των χωρών. Όπως λοιπόν εμείς (σχηματικά ως "Ελλάδα") είμαστε υπεύθυνοι για πολλά από όσα τραβάμε τώρα, αντίστοιχα και κάποιοι άλλοι είναι υπεύθυνοι στο δικό τους εθνικό ή και υπερεθνικό επίπεδο για τα όσα τραβάνε.
Αυτό που με προβληματίζει είναι ότι, οκ, εμείς φταίξαμε σε ένα βαθμό ο καθένας για το ότι βρεθήκαμε εδώ και αυτό
πληρώνουμε. Εκείνοι όμως που έφταιξαν σε μεγαλύτερο βαθμό για αυτό που συνέβη (στην Ελλάδα, στην ΕΕ, στις ΗΠΑ, οπουδήποτε) πώς γίνεται να ξεφεύγουν χωρίς καλά-καλά να τους ασκείται κριτική; Δε μιλάω φυσικά για τους πολιτικούς - αυτό είναι άλλο κεφάλαιο και δε σκοπεύω να το αναλύσω. Είναι γνωστό ότι η πολιτική τάξη καλείται να διαχειριστεί ένα οικονομικό σύστημα - τον καπιταλισμό - ο οποίος προσωποποιείται στις πολιτικές των τραπεζών, των επενδυτικών εταιριών, των εταιριών αξιολόγησης, των χρηματιστηρίων κλπ κλπ.
Τα λέω πολύ χοντρικά γιατί πιστεύω ότι βγαίνει το νόημα αυτών που θέλω να πω.
Εκείνοι λοιπόν που βρίσκονται στις αρμόδιες θέσεις σε αυτούς τους οργανισμούς, δεν είναι δυνατόν να μην ήταν σε θέση να γνωρίζουν το μέγεθος του προβλήματος. Ήδη έχει προκύψει από πολλές διαφορετικές όψεις, ότι υπήρχαν προβλέψεις και προειδοποιήσεις ότι το καράβι (όχι μόνο το ελληνικό, το μεγαλύτερο καράβι) πάει στην ξέρα. Επομένως, δεν πρόκειται για κάποια "μοίρα", αλλά για μια πραγματικότητα η οποία όχι απαραίτητα "στήθηκε" (δεν είμαι της συνομωσιολογίας) από κάποιους, αλλά στην καλύτερη περίπτωση συνέβη ενώ υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι είχαν τη γνώση του τί έρχεται.
Αν αυτή η εντύπωσή μου είναι σωστή, σημαίνει πως αυτή τη στιγμή που εμείς καλούμαστε να μειώσουμε το βιοτικό μας
επίπεδο, κάποιοι θησαυρίζουν εις βάρος μας, πουλώντας αέρα, ασφάλιστρα κινδύνου, παράγωγα, ανεβάζοντας spreads κλπ, χωρίς πάντα οι τιμές αγοράς και πώλησης να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Δηλαδή ασκούν ευθέως πολιτική. Είναι μόνο δική μου εντύπωση ότι (άσχετα από το ελληνικό πρόβλημα, μην το περιορίζουμε το θέμα) υπάρχει κάποιο δομικό πρόβλημα στο σύστημα; Με την έννοια ότι κάποια στιγμή θα έπρεπε να μπει - από ποιον; καλή ερώτηση - ένα χαλινάρι και να μην επιτρέπονται τα πάντα; Και ενώ αυτές οι πρακτικές μας οδηγούν σε κοινωνικές εντάσεις και τόσα άλλα, εξακολουθεί να μην μπαίνει ένα χαλινάρι στο τί μπορεί να κάνει ο καθένας και τί δεν μπορεί;
Για να καθαρίσω λίγο την ατμόσφαιρα, παρ'ότι θεωρώ εαυτόν πολιτικοποιημένο άτομο (επ' ουδενί κομματικοποιημένο) δεν είμαι υποστηρικτής κάποιας "μαγικής συνταγής" για το πώς "πρέπει" να λειτουργούν οι κοινωνίες κλπ.
Θέλω να παρατηρήσω όμως το εξής: συχνά όταν ασκείται κριτική στο ΚΚΕ, λένε ότι οι υποστηρικτές του ΚΚΕ λειτουργούν ως οι κάτοχοι της "απόλυτης αλήθειας" και ότι η στάση τους απέναντι στα πράγματα βασίζονται σε "βεβαιότητες" που θεωρούν νομοτελειακές. Πράγματι, κι εμένα χάος με χωρίζει με το ΚΚ. Αρνούμαι να δεχτώ ότι δεν υπάρχει ιδιωτική πρωτοβουλία, ότι τα πάντα ανήκουν και διαχειρίζονται από το κράτος, ας μη συζητήσουμε για το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης. Αντίστοιχα όμως, αρνούμαι να δεχτώ σαν νομοτέλεια και το ότι αυτός ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να κυνηγάει μόνο και μόνο τα λεφτά, ή ότι κάποιος απρόσωπος μηχανισμός επιβάλει μια μείωση μισθού ή απολύσεις (και πάλι δεν αναφέρομαι στο ελληνικό δημόσιο, απολύσεις αυτήν την περιοδο γίνονται και στις ΗΠΑ) που για εκείνον που το υπόκειται πιθανώς είναι ζήτημα επιβίωσης.
Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που έχει εξελιχθεί μαζί με την ανθρωπότητα για εκατοντάδες χρόνια. Με εξαίρεση έναν αστερίσκο για την κατασπατάληση φυσικών πόρων, είναι κατά τη γνώμη μου το σύστημα που ταιριάζει περισσότερο στην άγρια ανθρώπινη φύση. Εκείνη που δεν θέλει να μοιράζεται, που θέλει να ορίζει, να διαφεντεύει, να ηγείται, να συσσωρεύει. Από την άλλη, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, είναι συστήματα που εξασφαλίζουν μια μίζερη επιβίωση σε όλους. Το ιδανικό κατά τη γνώμη μου θα ήταν ένα σύστημα που θα ταίριαζε όχι στην άγρια, αλλά στην πολιτισμένη ανθρώπινη φύση. Ένα σύστημα που με το σημερινό πλούτο και τεχνολογία που υπάρχει θα μπορούσε να διασφαλίζει αξιοπρεπή ζωή, μόρφωση, αλληλεγγύη για όλους τους κατοίκους του πλανήτη. Αυτό φυσικά είναι ανέφικτο, οπότε το προσπερνάμε.
Το ζητούμενο όμως τελικά είναι: Υπάρχει κάποιο όριο πέρα από το οποίο η ηθική μας μάς ορίζει να μην υποστηρίζουμε πλέον το Χ σύστημα/θεσμό; Σε ένα απλό παράδειγμα, αν τα προϊόντα καπνού ευθύνονται για εκατομμύρια θανάτους ετησίως, στα πόσα εκατομμύρια θανάτους ορίζουμε ότι πρέπει να απαγορευτούν τα προϊόντα καπνού; Σε ένα ακραίο παράδειγμα, αν αυτή η κρίση οδηγήσει σε λιμοκτονία 50 εκατομμύρια ευρωπαίους, τότε θα πούμε (α) ότι φταίει το κακό το ριζικό μας που δεν φροντίζαμε το δημόσιο χρέος, ή μήπως (β) ότι φταίει η ίδια η δομή του συστήματος, στο οποίο επειδή ορισμένοι αεριτζήδες αλλάζουν τις τιμές σε άυλους τίτλους έρχεται η καταστροφή; Πρέπει να δούμε άραγε τη σημερινή κρίση σαν μια φυσική καταστροφή που ήρθε σαν τιμωρία από το θεό Χρήμα ή πρόκειται για μια σειρά προβληματικών συνθηκών και δομών που ήρθαν ως αποτέλεσμα συνειδητών επιλογών ορισμένων ανθρώπων; Και που επίσης με συνειδητές επιλογές ανθρώπων μπορεί να εμποδιστεί; Πχ, μια σύγχρονη Σεισάχθεια
Ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" κατέρρευσε το 1989. Όμως θα ήταν αδύνατο να καταρρεύσει το 1950. Είχε ακόμα μια δυναμική, μπορούσε ακόμα να προσφέρει στους εξαθλιωμένους πληθυσμούς αυτή τη μίζερη σταθερότητα. Μετά από 40 χρόνια, χάθηκε η δυναμική, σάπισε το σύστημα, αποδείχτηκε ότι δεν τσουλάει αυτό το πράγμα και αναγκαστικά κατέρρευσε. Αντίστοιχα, ο καπιταλισμός, έχει προσφέρει πολλά πράγματα στην ανθρωπότητα. Αποκλείεται όμως το ενδεχόμενο να μην έχει να προσφέρει άλλα; Ή εν πάσει περιπτώσει, να χρειάζεται κάποια όρια που θα μπούνε και θα ορίζουν το μέχρι ποιού σημείου μπορεί να κερδοσκοπεί κάποιος;
Σε αυτή τη σύγκριση αναρωτιόμουν το εξής: Έστω ότι σήμερα υπήρχε ακόμα το ανατολικό μπλοκ. Πόσοι από εμάς μπορούν να βάλουν το χέρι τους στη φωτιά ότι η τάση απόδρασης πολλών ανθρώπων στη σημερινή συγκυρία δεν θα ήταν από δυσμάς προς ανατολάς; (τα παραδείγματα της Κούβας και της Βενεζουέλας δεν υποκαθιστούν στο ελάχιστο την παγκόσμια επιρροή της ΕΣΣΔ και του υπόλοιπου σοσιαλιστικού μπλοκ)
Μέχρι πρότινος, ο καθένας μπορούσε να κάνει κάποια "σχέδια" για το μέλλον, ένα στοιχειώδη προγραμματισμό για το πώς θα ήθελε να εξελιχθεί η ζωή του. Χωρίς απαραίτητα να θεωρεί ότι προ κρίσης ο δρόμος θα ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Παρ'όλα αυτά, εξαιτίας των έκτακτων οικονομικών συνθηκών τα σχέδια (οικογενειακά, επαγγελματικά κλπ) αναβάλονται επ' αόριστον μιας και το "κλίμα" στην αγορά και την κοινωνία δεν προδιαθέτει για θετικές εξελίξεις. Φυσικά, δε μας χρώσταγε κανείς τη βεβαιότητα ότι όλα θα πάνε καλά. Έτσι, κάποιοι αποδέχονται αρκετά στωικά την πραγματικότητα που έχει προκύψει. Χρησιμοποιώ τη λέξη "πραγματικότητα" όμως και όχι "μοίρα". Εδώ είναι που θέλω να σταθώ κυρίως.
Είναι προφανές ότι πολλά πράγματα ήταν στραβά στην Ελλάδα. Σε επίπεδο πολιτικού συστήματος, σε επίπεδο
νοοτροπίας, κοινωνικής συνείδησης, παιδείας κλπ, αν και όλα αυτά λίγο-πολύ συνδέονται μεταξύ τους. Επομένως η πραγματικότητα που μας "έλαχε" δεν μας "έλαχε" ακριβώς, μάλλον εμείς πήγαμε γυρεύοντας μέχρι ενός σημείου. Αυτή όμως η πραγματικότητα δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα. Αφορά και σε άλλες αδύναμες χώρες στην ΕΕ, ακόμα και σε μερικές ισχυρές χώρες στην ΕΕ, ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου και έπεσε το πρώτο κομμάτι του ντόμινο που ανέδειξε μετά τα προβλήματα όλων των χωρών. Όπως λοιπόν εμείς (σχηματικά ως "Ελλάδα") είμαστε υπεύθυνοι για πολλά από όσα τραβάμε τώρα, αντίστοιχα και κάποιοι άλλοι είναι υπεύθυνοι στο δικό τους εθνικό ή και υπερεθνικό επίπεδο για τα όσα τραβάνε.
Αυτό που με προβληματίζει είναι ότι, οκ, εμείς φταίξαμε σε ένα βαθμό ο καθένας για το ότι βρεθήκαμε εδώ και αυτό
πληρώνουμε. Εκείνοι όμως που έφταιξαν σε μεγαλύτερο βαθμό για αυτό που συνέβη (στην Ελλάδα, στην ΕΕ, στις ΗΠΑ, οπουδήποτε) πώς γίνεται να ξεφεύγουν χωρίς καλά-καλά να τους ασκείται κριτική; Δε μιλάω φυσικά για τους πολιτικούς - αυτό είναι άλλο κεφάλαιο και δε σκοπεύω να το αναλύσω. Είναι γνωστό ότι η πολιτική τάξη καλείται να διαχειριστεί ένα οικονομικό σύστημα - τον καπιταλισμό - ο οποίος προσωποποιείται στις πολιτικές των τραπεζών, των επενδυτικών εταιριών, των εταιριών αξιολόγησης, των χρηματιστηρίων κλπ κλπ.
Τα λέω πολύ χοντρικά γιατί πιστεύω ότι βγαίνει το νόημα αυτών που θέλω να πω.
Εκείνοι λοιπόν που βρίσκονται στις αρμόδιες θέσεις σε αυτούς τους οργανισμούς, δεν είναι δυνατόν να μην ήταν σε θέση να γνωρίζουν το μέγεθος του προβλήματος. Ήδη έχει προκύψει από πολλές διαφορετικές όψεις, ότι υπήρχαν προβλέψεις και προειδοποιήσεις ότι το καράβι (όχι μόνο το ελληνικό, το μεγαλύτερο καράβι) πάει στην ξέρα. Επομένως, δεν πρόκειται για κάποια "μοίρα", αλλά για μια πραγματικότητα η οποία όχι απαραίτητα "στήθηκε" (δεν είμαι της συνομωσιολογίας) από κάποιους, αλλά στην καλύτερη περίπτωση συνέβη ενώ υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι είχαν τη γνώση του τί έρχεται.
Αν αυτή η εντύπωσή μου είναι σωστή, σημαίνει πως αυτή τη στιγμή που εμείς καλούμαστε να μειώσουμε το βιοτικό μας
επίπεδο, κάποιοι θησαυρίζουν εις βάρος μας, πουλώντας αέρα, ασφάλιστρα κινδύνου, παράγωγα, ανεβάζοντας spreads κλπ, χωρίς πάντα οι τιμές αγοράς και πώλησης να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Δηλαδή ασκούν ευθέως πολιτική. Είναι μόνο δική μου εντύπωση ότι (άσχετα από το ελληνικό πρόβλημα, μην το περιορίζουμε το θέμα) υπάρχει κάποιο δομικό πρόβλημα στο σύστημα; Με την έννοια ότι κάποια στιγμή θα έπρεπε να μπει - από ποιον; καλή ερώτηση - ένα χαλινάρι και να μην επιτρέπονται τα πάντα; Και ενώ αυτές οι πρακτικές μας οδηγούν σε κοινωνικές εντάσεις και τόσα άλλα, εξακολουθεί να μην μπαίνει ένα χαλινάρι στο τί μπορεί να κάνει ο καθένας και τί δεν μπορεί;
Για να καθαρίσω λίγο την ατμόσφαιρα, παρ'ότι θεωρώ εαυτόν πολιτικοποιημένο άτομο (επ' ουδενί κομματικοποιημένο) δεν είμαι υποστηρικτής κάποιας "μαγικής συνταγής" για το πώς "πρέπει" να λειτουργούν οι κοινωνίες κλπ.
Θέλω να παρατηρήσω όμως το εξής: συχνά όταν ασκείται κριτική στο ΚΚΕ, λένε ότι οι υποστηρικτές του ΚΚΕ λειτουργούν ως οι κάτοχοι της "απόλυτης αλήθειας" και ότι η στάση τους απέναντι στα πράγματα βασίζονται σε "βεβαιότητες" που θεωρούν νομοτελειακές. Πράγματι, κι εμένα χάος με χωρίζει με το ΚΚ. Αρνούμαι να δεχτώ ότι δεν υπάρχει ιδιωτική πρωτοβουλία, ότι τα πάντα ανήκουν και διαχειρίζονται από το κράτος, ας μη συζητήσουμε για το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης. Αντίστοιχα όμως, αρνούμαι να δεχτώ σαν νομοτέλεια και το ότι αυτός ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να κυνηγάει μόνο και μόνο τα λεφτά, ή ότι κάποιος απρόσωπος μηχανισμός επιβάλει μια μείωση μισθού ή απολύσεις (και πάλι δεν αναφέρομαι στο ελληνικό δημόσιο, απολύσεις αυτήν την περιοδο γίνονται και στις ΗΠΑ) που για εκείνον που το υπόκειται πιθανώς είναι ζήτημα επιβίωσης.
Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που έχει εξελιχθεί μαζί με την ανθρωπότητα για εκατοντάδες χρόνια. Με εξαίρεση έναν αστερίσκο για την κατασπατάληση φυσικών πόρων, είναι κατά τη γνώμη μου το σύστημα που ταιριάζει περισσότερο στην άγρια ανθρώπινη φύση. Εκείνη που δεν θέλει να μοιράζεται, που θέλει να ορίζει, να διαφεντεύει, να ηγείται, να συσσωρεύει. Από την άλλη, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, είναι συστήματα που εξασφαλίζουν μια μίζερη επιβίωση σε όλους. Το ιδανικό κατά τη γνώμη μου θα ήταν ένα σύστημα που θα ταίριαζε όχι στην άγρια, αλλά στην πολιτισμένη ανθρώπινη φύση. Ένα σύστημα που με το σημερινό πλούτο και τεχνολογία που υπάρχει θα μπορούσε να διασφαλίζει αξιοπρεπή ζωή, μόρφωση, αλληλεγγύη για όλους τους κατοίκους του πλανήτη. Αυτό φυσικά είναι ανέφικτο, οπότε το προσπερνάμε.
Το ζητούμενο όμως τελικά είναι: Υπάρχει κάποιο όριο πέρα από το οποίο η ηθική μας μάς ορίζει να μην υποστηρίζουμε πλέον το Χ σύστημα/θεσμό; Σε ένα απλό παράδειγμα, αν τα προϊόντα καπνού ευθύνονται για εκατομμύρια θανάτους ετησίως, στα πόσα εκατομμύρια θανάτους ορίζουμε ότι πρέπει να απαγορευτούν τα προϊόντα καπνού; Σε ένα ακραίο παράδειγμα, αν αυτή η κρίση οδηγήσει σε λιμοκτονία 50 εκατομμύρια ευρωπαίους, τότε θα πούμε (α) ότι φταίει το κακό το ριζικό μας που δεν φροντίζαμε το δημόσιο χρέος, ή μήπως (β) ότι φταίει η ίδια η δομή του συστήματος, στο οποίο επειδή ορισμένοι αεριτζήδες αλλάζουν τις τιμές σε άυλους τίτλους έρχεται η καταστροφή; Πρέπει να δούμε άραγε τη σημερινή κρίση σαν μια φυσική καταστροφή που ήρθε σαν τιμωρία από το θεό Χρήμα ή πρόκειται για μια σειρά προβληματικών συνθηκών και δομών που ήρθαν ως αποτέλεσμα συνειδητών επιλογών ορισμένων ανθρώπων; Και που επίσης με συνειδητές επιλογές ανθρώπων μπορεί να εμποδιστεί; Πχ, μια σύγχρονη Σεισάχθεια
Ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" κατέρρευσε το 1989. Όμως θα ήταν αδύνατο να καταρρεύσει το 1950. Είχε ακόμα μια δυναμική, μπορούσε ακόμα να προσφέρει στους εξαθλιωμένους πληθυσμούς αυτή τη μίζερη σταθερότητα. Μετά από 40 χρόνια, χάθηκε η δυναμική, σάπισε το σύστημα, αποδείχτηκε ότι δεν τσουλάει αυτό το πράγμα και αναγκαστικά κατέρρευσε. Αντίστοιχα, ο καπιταλισμός, έχει προσφέρει πολλά πράγματα στην ανθρωπότητα. Αποκλείεται όμως το ενδεχόμενο να μην έχει να προσφέρει άλλα; Ή εν πάσει περιπτώσει, να χρειάζεται κάποια όρια που θα μπούνε και θα ορίζουν το μέχρι ποιού σημείου μπορεί να κερδοσκοπεί κάποιος;
Σε αυτή τη σύγκριση αναρωτιόμουν το εξής: Έστω ότι σήμερα υπήρχε ακόμα το ανατολικό μπλοκ. Πόσοι από εμάς μπορούν να βάλουν το χέρι τους στη φωτιά ότι η τάση απόδρασης πολλών ανθρώπων στη σημερινή συγκυρία δεν θα ήταν από δυσμάς προς ανατολάς; (τα παραδείγματα της Κούβας και της Βενεζουέλας δεν υποκαθιστούν στο ελάχιστο την παγκόσμια επιρροή της ΕΣΣΔ και του υπόλοιπου σοσιαλιστικού μπλοκ)
RSS Feed