Υγιής και μαφιόζικος καπιταλισμός

Έχει βουίξει το τόπος τελευταία από συζητήσεις για το τέλος του καπιταλισμού, ότι ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μια δομική κρίση, ότι τελειώσαν τα ψωμιά του. Οι πιο αισιόδοξοι (ή απαισιόδοξοι, εξαρτάται από ποια πλευρά το βλέπει κανείς) ήδη αναρωτιούνται τί μορφή θα έχει το σύστημα που θα προκύψει μετά την πτώση.

Δεν πιστεύω ότι αυτό που περνάμε τώρα (ως Ευρώπη) είναι κρίση του καπιταλισμού γενικά και αόριστα. Είναι κρίση που οφείλεται στο «μαφιόζικο» καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός (άσχετα αν αρέσει ή όχι) είναι ένα οικονομικό σύστημα, και ως σύστημα έχει κανόνες. Βασικοί κανόνες είναι:
Α) η άντληση κέρδους μέσω της υπεραξίας της εργασίας
Β) η έννοια του ρίσκου
Γ) ο ανταγωνισμός.
Ίσως υπάρχουν και άλλοι που είμαι μικρός ακόμα για να καταλάβω.


Αυτός είναι ο «υγιής» καπιταλισμός. Μπορεί σε κάποιους να φαίνεται παράδοξος ο όρος, αλλά ας τον δεχτούμε για την οικονομία της συζήτησης. Εδώ αυτό που συνέβη είναι η παράβαση αυτών των 3 κανόνων.

Ο «μαφιόζικος» καπιταλισμός στην αναζήτηση εύκολου και γρήγορου κέρδους ακολούθησε την πρακτική της «φούσκας», δηλαδή της άντλησης κέρδους χωρίς τη μεσολάβηση εργασίας. Ουσιαστικά πρόκειται για τζόγο: αντί να κάνω μια μακροπρόθεσμη επένδυση σε μια εταιρία -σκοπεύοντας να κερδίσω σε βάθος χρόνου από την ανάπτυξη της εταιρίας μέσω της εργασίας των ανθρώπων της- αγοράζω σωρηδόν μετοχές, με σκοπό να ανεβάσω τεχνητά τη ζήτηση (και άρα την τιμή της μετοχής) με σκοπό να πουλήσω αύριο. Έτσι μπορεί να έχω εύκολο κέρδος, αλλά τελικά δημιουργώ αναστάτωση τόσο στην επενδυτική αγορά, αλλά ταυτόχρονα είμαι πρόβλημα για τους υπόλοιπους μετόχους της εταιρίας. Αυτή είναι η παράβαση του κανόνα Α. Αντίστοιχα με τον τρόπο που ένας απλός άνθρωπος μπορεί να επενδύσει στο χρηματιστήριο, έτσι και οι μεγάλοι επενδυτές, επενδυτικές τράπεζες κλπ, μπορούν να επενδύουν σε κράτη μέσω της αγοράς ομολόγων κλπ. Τι γίνεται όμως όταν επενδύω σε ένα κράτος, όχι στο γερμανικό επειδή μου φαίνεται αξιόπιστο («υγιής» καπιταλισμός), αλλά στο ελληνικό επειδή εκεί μπορώ να τζογάρω ευκολότερα; Ποιοι είναι οι «μέτοχοι» της εταιρίας που χάνουν από τον δικό μου τζόγο; Οι πολίτες του κράτους.

Έπειτα, ακολουθήθηκε η πρακτική να ποντάρουν οι επενδυτές σε ενδεχόμενα. Δηλαδή, αγοράζω το τάδε επενδυτικό προϊόν, σε δολάρια, ανεβαίνει το δολάριο σε σχέση με το ευρώ, και το ξαναπουλάω. Οπότε, κερδίζω αφενός από την πώληση του προϊόντος, αλλά και από την αγοραπωλησία συναλλάγματος. Αεριτζίδικες δουλειές, αλλά έστω ότι μέχρι εδώ το πράγμα έχει ένα ρίσκο. Τι γίνεται όμως όταν ο ίδιος επενδυτής ποντάρει σε αντικρουόμενα ενδεχόμενα; Για όσους ξέρουν από τζόγο, εδώ παίζει ο όρος γκανιότα. Δηλαδή, ό,τι κι αν βγει στο τέλος, εγώ έχω ένα σίγουρο κέρδος, μικρό ή μεγάλο. Έχω κερδίσει γιατί η δική μου μαφιόζικη πρακτική, παρερμηνεύεται ως σοβαρή από μέρος του επενδυτικού κόσμου, ο οποίος με ακολουθεί. Όμως οι άλλοι βλέπουν τη μισή εικόνα και συνήθως καταλήγουν να τα κλαίνε. Αυτή είναι η παράβαση του κανόνα Β. Όπου και να κάτσει η μπίλια, εγώ κερδίζω.

Κάποιες από τις αμερικάνικες επενδυτικές τράπεζες που μας ταλαιπωρούν τον τελευταίο καιρό έχουν ως θυγατρικές οίκους αξιολόγησης. Οι οίκοι αξιολόγησης είναι εκείνοι που κάθε τόσο δίνουν μια βαθμολογία στα επενδυτικά προϊόντα της κάθε χώρας. Σημειωτέον ότι οι αμερικάνικοι ιδιωτικοί οίκοι αξιολόγησης έχουν το δικαίωμα να αξιολογούν τις χώρες της Ευρώπης, αλλά οι ευρωπαϊκοί δεν έχουν το αντίστοιχο δικαίωμα για τις ΗΠΑ. Γίνεται προφανές δηλαδή ότι οι αμερικάνικές επενδυτικές τράπεζες κρατάνε το καρπούζι και το μαχαίρι ως προς τις ευρωπαϊκές οικονομίες. Υποβαθμίζοντας π.χ. τη βαθμολογία των ελληνικών ομολόγων είναι σαν να δηλώνουν ότι οι (μητρικές τους) τράπεζες δεν θέλουν να δανείσουν στην Ελλάδα. Με το που γίνεται αυτό, μοιραία παρασύρεται η υπόλοιπη αγορά σε μια επιφυλακτικότητα ως προς την ελληνική οικονομία και έχουμε το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Για να δώσω μια εικόνα του πόσο υπαρκτό είναι αυτό το ζήτημα, μετά την υπογραφή του μνημόνιου συνεργασίας μεταξύ Ελλάδας και ΔΝΤ-ΕΕ, οι οίκοι υποβάθμισαν τα ελληνικά ομόλογα και με παρέμβασή της η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα δήλωσε ότι θα αγοράζει τα ελληνικά ομόλογα ανεξάρτητα της βαθμολογίας τους. Δηλαδή είναι σαν η ΕΚΤ να ομολογεί ότι οι οίκοι κάνουν το δικό τους παιχνίδι και επειδή εμείς τώρα καιγόμαστε σαν ευρωπαίοι να κρατήσουμε σταθερό το ευρώ, τους γράφουμε στα παλιά μας τα παπούτσια. Ποιους; Αυτούς που μέχρι πρότινος ρωτάγαμε τη γνώμη τους για τα ομόλογά μας. Αυτή είναι η παράβαση του κανόνα Γ. Δηλαδή, τα ευρωπαϊκά επενδυτικά προϊόντα δεν χαίρουν ελεύθερου ανταγωνισμού με τα αμερικάνικα (ως προς τρίτους επενδυτές), αφού ουσιαστικά η αξιολόγηση των ευρωπαϊκών είναι σε αμερικάνικα χέρια. Εδώ είναι που αντικρούεται και το σύνθημα ότι το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα. Κανονικά δεν θα έπρεπε, αλλά ακόμα έχει.


Ο Ομπάμα εδώ και λίγο καιρό ψήφισε νόμους που βάζουν χαλινάρι στις μέχρι πρότινος ανεξέλεγκτες πρακτικές των τραπεζών. Με τη σημείωση ότι δεν έβαλε χαλινάρι στο τι κάνουν οι τράπεζες εκτός αμερικανικής οικονομίας. Απλά ήθελε να τους κόψει τη φόρα που προκάλεσε τη φούσκα της κτηματαγοράς εκεί και οδήγησε σε κατάρρευση μια σειρά τραπεζών, με τις επιπτώσεις που έχει αυτό στην ψυχολογία της αγοράς αλλά και την πραγματική οικονομία, ανεργία κλπ. Με άλλα λόγια τους είπε, παίξτε όσο θέλετε, αλλά όχι στην αυλή μας.

Επομένως η συγκεκριμένη κρίση αφορά στην Ευρώπη, όχι επειδή έτσι τα έφερε η ζωή, αλλά επειδή υπήρχε σκοπός να προκληθεί κρίση. (Κρίση του καπιταλισμού γενικά και αόριστα υπάρχει, αλλά μάλλον συνδέεται περισσότερο με το ζήτημα του περιβάλλοντος, παρά με οτιδήποτε άλλο) Θα πει κάποιος, μα γιατί να το κάνουν αυτό εις βάρος της Ελλάδας και όχι στη Γερμανία; Η απάντηση είναι ότι τα βρίσκουν και τα κάνουν. Οι οίκοι, όσο τζογαδόροι κι αν είναι, χρειάζονται και μια επίφαση εγκυρότητας. Αν βγάζανε «σκουπίδια» τα ομόλογα της Γερμανίας, θα χάνανε μέρος της αξιοπιστίας τους. Οπότε κοιτάνε ποιος είναι στο χείλος του γκρεμού κι εκεί αρχίζουν να σπρώχνουν. Ήδη, από τη στιγμή που υπογράφηκε η διάσωση (θα δούμε αργότερα γιατί είναι εκτός εισαγωγικών η διάσωση) της Ελλάδας, άρχισαν να ακούγονται διάφορα για την Πορτογαλία και την Ισπανία, ως οι επόμενοι αδύναμοι κρίκοι. Εξάλλου, χτυπώντας τα PIGS φτάνει το μήνυμα και στη Γερμανία.

Επί της ουσίας αυτό που συμβαίνει τώρα, είναι μια επεκτατική κίνηση της αμερικανικής οικονομίας στην ΕΕ. Η ΕΕ έχει πιαστεί στον ύπνο, είναι δυσκίνητη στις αποφάσεις, δεν έχει αναπτύξει άμυνες για τέτοια ενδεχόμενα, φαίνεται ότι είχε περισσότερη εμπιστοσύνη στους αμερικάνους από ό,τι έπρεπε. Αλλά κυρίως, έχει μέσα της αντικρουόμενα συμφέροντα. Με λίγα λόγια όταν η Ευρώπη πήγαινε στην κρίση, η Αμερική ερχότανε.

Το ζητούμενο για την αμερικανική οικονομία είναι να βάλει χέρι στην οικονομική ζωή της ΕΕ. Αυτό γίνεται ήδη με Δούρειο Ίππο την Ελλάδα, με τη συμμετοχή του ΔΝΤ στο μηχανισμό, που φαίνεται τελικά να μην ήταν απαραίτητος, ούτε οικονομικά, ούτε και τεχνικά. Όπως είδαμε και στην Εισαγωγή στο ΔΝΤ, τελικός στόχος δεν είναι να μας δανείσουν για να πάρουν τα δανεικά πίσω. Ξέρουν ότι δεν θα τα πάρουν ποτέ. Στόχος είναι η εξαγορά κρατικών επιχειρήσεων, το μπάσιμο ξένων εταιριών σε τομείς της αγοράς που μέχρι τώρα ήταν στεγανά και η εκμετάλλευση πλουτοπαραγωγικών πηγών. Γι’ αυτό και άφησα τη διάσωση εκτός εισαγωγικών. Δεν θα καταρρεύσουμε, γιατί δεν εξυπηρετεί κανέναν. Απλά μας αποδεικνύουν για πολλοστή φορά στη σύντομη ιστορία του νεοελληνικού κράτους, ότι η κατάρρεσή μας είναι στο χέρι τους, για να τους παρακαλέσουμε να μας σώσουν.