(Με τους όρους "δεξιά σκέψη", "αριστερή σκέψη" εννοούμε τις ευρύτερες θεωρίες και όχι με τη στενή κομματική έννοια)

Η δεξιά σκέψη έχει την τάση να θεωρεί ότι για τα κακά αυτού του κόσμου δεν φταίει η δομή του συστήματος, δεν μπορεί να φταίνε προσωπικά οι πολιτικοί, οι τραπεζίτες, οι επιχειρηματίες, γιατί "κι αυτοί άνθρωποι είναι". Και μάλιστα, σύμφωνα με το δεξιό αξιακό σύστημα, για να έχουν "πετύχει" στη ζωή τους σημαίνει ότι είναι εργατικοί άνθρωποι, νοικοκύρηδες, με αρχές, μόρφωση κλπ. Για τη δεξιά σκέψη, τα κακά αυτού του κόσμου οφείλονται σε κάποιες αόρατες δυνάμεις, συνομωσίες, σκοτεινούς τύπους με καπαρντίνες, εβραίους πράκτορες κλπ που επιβουλεύονται τον τίμιο και εργατικό λαό της εκάστοτε χώρας σε κρίση. Και όλα αυτά γίνονται στο σκοτάδι. Εν συντομία όλη η παραπάνω φιλοσοφία συμπυκνώνεται στην ατάκα "είναι όλα στημένα". Και ο καλοπροαίρετος δεξιός ελπίζει ότι θα βρεθεί κάποια στιγμή ένας αγνός ανιδιοτελής και άφοβος ηγέτης (με άσπρο καπέλο, όπως φοράει ο "καλός" στα καουμπόικα για να μην τον μπερδεύουμε με τον "κακό" που φοράει πάντα μαύρο καπέλο) και θα καθαρίσει τη βρώμα από γύρω του.

Η αριστερή σκέψη αντιθέτως λέει ότι δεν υπάρχει καμία συνομωσία, ότι όλα είναι στο φως. Ότι τα κακά αυτού του κόσμου τα προξενούν άνθρωποι σαν εσένα κι εμένα, με κρέας και κόκαλα, που έχουν πρόσωπο, διεύθυνση, που βρίσκονται στο φως. Είναι οι εξουσιαστές κάθε είδους, κυβερνήσεις, τραπεζίτες, μεγαλοεπιχειρηματίες, Πόσο πιο "στο φως" μπορεί να είναι τα πράγματα όταν διορίζονται οι εκλεκτοί των τραπεζών επικεφαλής 2 χωρών της ευρωζώνης; Πόσο πιο "στο φως" μπορεί να είναι τα πράγματα όταν πολιτικοί, τραπεζίτες και μεγαλοδημοσιογράφοι-υπάλληλοι-επιχειρηματικών-συμφερόντων μας λένε κατάμουτρα ότι η μόνη μορφή "εξυγίανσης" που υπάρχει είναι η σφαγή του κοινωνικού κράτους, η μείωση του βιοτικού επιπέδου, ενώ ταυτόχρονα δε συζητιέται τίποτα για τις ευθύνες εκείνων που διαχειρίστηκαν τόσο εγκληματικά (όχι λανθασμένα, γιατί το λάθος προϋποθέτει αμέλεια, εδώ έχουμε συνειδητή κακοδιαχείριση) τα δημόσια οικονομικά; Και ο καλοπροαίρετος αριστερός ελπίζει ότι κάποια στιγμή θα έρθει η "θεία φώτιση" στον κόσμο, ο οποίος θα ξεσηκωθεί και θα κόψει μερικά κεφάλια, οπότε μετά θα ζήσουν αυτοί καθόλου κι εμείς καλύτερα.

Καφετέρια "Αντι-Μνημόνιο". Τώρα οι αγανακτισμένοι της Νέας Σμύρνης έχουν το δικό τους στέκι.
Διακοσμημένη (πάτωμα-κολώνες) με πρωτοσέλιδα της τελευταίας διετίας. (το έμπειρο μάτι θα διακρίνει μια προτίμηση στα εξώφυλλα της Αυριανής)

Με μια ψύχραιμη πολιτική ματιά, διακρίνει κανείς μια πόλωση στην ελληνική κοινωνία, εν όψει και των εκλογών. Ο Χάρι Κλιν στο Αλαλούμ (1982) είχε μια ωραία σκηνή όπου εν όψει των εκλογών στο χωριό, ο καθένας βάφει το σπίτι του στο χρώμα του κόμματος που υποστηρίζει, μπλε, πράσινο, κόκκινο. 29 χρόνια μετά, έχουμε ξεπεράσει τα κόμματα, το δίλημμα είναι Μνημόνιο ή αντι-Μνημόνιο. Βέβαια ακόμα δεν έχω δει μαγαζί που να "βάφεται στα χρώματα" του Μνημονίου, αλλά ποτέ δεν ξέρεις...

Με μια ψύχραιμη καλλιτεχνική ματιά, θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένα Dada μνημείο του μέλλοντος. (ναι, είμαι πολύ ρομαντικός)

Η χώρα, ο τόπος, η κοινωνία, πιθανότατα και ολόκληρο το "παγκόσμιο χωριό" βρίσκεται σε μια καμπή αυτήν την εποχή. Φυσικά για την περίπτωση της Ελλάδας συντρέχουν πιο ειδικοί λόγοι που έφεραν αυτήν την καμπή, υπάρχουν όμως και οι γενικότεροι λόγοι που αφορούν στην ΕΕ, την παγκόσμια ισορροπία δυνάμεων, τις αντοχές των κοινωνικών μας δομών και ούτω καθεξής.

Μέχρι πρότινος, ο καθένας μπορούσε να κάνει κάποια "σχέδια" για το μέλλον, ένα στοιχειώδη προγραμματισμό για το πώς θα ήθελε να εξελιχθεί η ζωή του. Χωρίς απαραίτητα να θεωρεί ότι προ κρίσης ο δρόμος θα ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα. Παρ'όλα αυτά, εξαιτίας των έκτακτων οικονομικών συνθηκών τα σχέδια (οικογενειακά, επαγγελματικά κλπ) αναβάλονται επ' αόριστον μιας και το "κλίμα" στην αγορά και την κοινωνία δεν προδιαθέτει για θετικές εξελίξεις. Φυσικά, δε μας χρώσταγε κανείς τη βεβαιότητα ότι όλα θα πάνε καλά. Έτσι, κάποιοι αποδέχονται αρκετά στωικά την πραγματικότητα που έχει προκύψει. Χρησιμοποιώ τη λέξη "πραγματικότητα" όμως και όχι "μοίρα". Εδώ είναι που θέλω να σταθώ κυρίως.

Είναι προφανές ότι πολλά πράγματα ήταν στραβά στην Ελλάδα. Σε επίπεδο πολιτικού συστήματος, σε επίπεδο
νοοτροπίας, κοινωνικής συνείδησης, παιδείας κλπ, αν και όλα αυτά λίγο-πολύ συνδέονται μεταξύ τους. Επομένως η πραγματικότητα που μας "έλαχε" δεν μας "έλαχε" ακριβώς, μάλλον εμείς πήγαμε γυρεύοντας μέχρι ενός σημείου. Αυτή όμως η πραγματικότητα δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα. Αφορά και σε άλλες αδύναμες χώρες στην ΕΕ, ακόμα και σε μερικές ισχυρές χώρες στην ΕΕ, ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου και έπεσε το πρώτο κομμάτι του ντόμινο που ανέδειξε μετά τα προβλήματα όλων των χωρών. Όπως λοιπόν εμείς (σχηματικά ως "Ελλάδα") είμαστε υπεύθυνοι για πολλά από όσα τραβάμε τώρα, αντίστοιχα και κάποιοι άλλοι είναι υπεύθυνοι στο δικό τους εθνικό ή και υπερεθνικό επίπεδο για τα όσα τραβάνε.

Αυτό που με προβληματίζει είναι ότι, οκ, εμείς φταίξαμε σε ένα βαθμό ο καθένας για το ότι βρεθήκαμε εδώ και αυτό
πληρώνουμε. Εκείνοι όμως που έφταιξαν σε μεγαλύτερο βαθμό για αυτό που συνέβη (στην Ελλάδα, στην ΕΕ, στις ΗΠΑ, οπουδήποτε) πώς γίνεται να ξεφεύγουν χωρίς καλά-καλά να τους ασκείται κριτική; Δε μιλάω φυσικά για τους πολιτικούς - αυτό είναι άλλο κεφάλαιο και δε σκοπεύω να το αναλύσω. Είναι γνωστό ότι η πολιτική τάξη καλείται να διαχειριστεί ένα οικονομικό σύστημα - τον καπιταλισμό - ο οποίος προσωποποιείται στις πολιτικές των τραπεζών, των επενδυτικών εταιριών, των εταιριών αξιολόγησης, των χρηματιστηρίων κλπ κλπ.
Τα λέω πολύ χοντρικά γιατί πιστεύω ότι βγαίνει το νόημα αυτών που θέλω να πω.
Εκείνοι λοιπόν που βρίσκονται στις αρμόδιες θέσεις σε αυτούς τους οργανισμούς, δεν είναι δυνατόν να μην ήταν σε θέση να γνωρίζουν το μέγεθος του προβλήματος. Ήδη έχει προκύψει από πολλές διαφορετικές όψεις, ότι υπήρχαν προβλέψεις και προειδοποιήσεις ότι το καράβι (όχι μόνο το ελληνικό, το μεγαλύτερο καράβι) πάει στην ξέρα. Επομένως, δεν πρόκειται για κάποια "μοίρα", αλλά για μια πραγματικότητα η οποία όχι απαραίτητα "στήθηκε" (δεν είμαι της συνομωσιολογίας) από κάποιους, αλλά στην καλύτερη περίπτωση συνέβη ενώ υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι είχαν τη γνώση του τί έρχεται.

Αν αυτή η εντύπωσή μου είναι σωστή, σημαίνει πως αυτή τη στιγμή που εμείς καλούμαστε να μειώσουμε το βιοτικό μας
επίπεδο, κάποιοι θησαυρίζουν εις βάρος μας, πουλώντας αέρα, ασφάλιστρα κινδύνου, παράγωγα, ανεβάζοντας spreads κλπ, χωρίς πάντα οι τιμές αγοράς και πώλησης να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Δηλαδή ασκούν ευθέως πολιτική. Είναι μόνο δική μου εντύπωση ότι (άσχετα από το ελληνικό πρόβλημα, μην το περιορίζουμε το θέμα) υπάρχει κάποιο δομικό πρόβλημα στο σύστημα; Με την έννοια ότι κάποια στιγμή θα έπρεπε να μπει - από ποιον; καλή ερώτηση - ένα χαλινάρι και να μην επιτρέπονται τα πάντα; Και ενώ αυτές οι πρακτικές μας οδηγούν σε κοινωνικές εντάσεις και τόσα άλλα, εξακολουθεί να μην μπαίνει ένα χαλινάρι στο τί μπορεί να κάνει ο καθένας και τί δεν μπορεί;

Για να καθαρίσω λίγο την ατμόσφαιρα, παρ'ότι θεωρώ εαυτόν πολιτικοποιημένο άτομο (επ' ουδενί κομματικοποιημένο) δεν είμαι υποστηρικτής κάποιας "μαγικής συνταγής" για το πώς "πρέπει" να λειτουργούν οι κοινωνίες κλπ.

Θέλω να παρατηρήσω όμως το εξής: συχνά όταν ασκείται κριτική στο ΚΚΕ, λένε ότι οι υποστηρικτές του ΚΚΕ λειτουργούν ως οι κάτοχοι της "απόλυτης αλήθειας" και ότι η στάση τους απέναντι στα πράγματα βασίζονται σε "βεβαιότητες" που θεωρούν νομοτελειακές. Πράγματι, κι εμένα χάος με χωρίζει με το ΚΚ. Αρνούμαι να δεχτώ ότι δεν υπάρχει ιδιωτική πρωτοβουλία, ότι τα πάντα ανήκουν και διαχειρίζονται από το κράτος, ας μη συζητήσουμε για το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης. Αντίστοιχα όμως, αρνούμαι να δεχτώ σαν νομοτέλεια και το ότι αυτός ο κόσμος είναι φτιαγμένος για να κυνηγάει μόνο και μόνο τα λεφτά, ή ότι κάποιος απρόσωπος μηχανισμός επιβάλει μια μείωση μισθού ή απολύσεις (και πάλι δεν αναφέρομαι στο ελληνικό δημόσιο, απολύσεις αυτήν την περιοδο γίνονται και στις ΗΠΑ) που για εκείνον που το υπόκειται πιθανώς είναι ζήτημα επιβίωσης.

Ο καπιταλισμός είναι ένα σύστημα που έχει εξελιχθεί μαζί με την ανθρωπότητα για εκατοντάδες χρόνια. Με εξαίρεση έναν αστερίσκο για την κατασπατάληση φυσικών πόρων, είναι κατά τη γνώμη μου το σύστημα που ταιριάζει περισσότερο στην άγρια ανθρώπινη φύση. Εκείνη που δεν θέλει να μοιράζεται, που θέλει να ορίζει, να διαφεντεύει, να ηγείται, να συσσωρεύει. Από την άλλη, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός, είναι συστήματα που εξασφαλίζουν μια μίζερη επιβίωση σε όλους. Το ιδανικό κατά τη γνώμη μου θα ήταν ένα σύστημα που θα ταίριαζε όχι στην άγρια, αλλά στην πολιτισμένη ανθρώπινη φύση. Ένα σύστημα που με το σημερινό πλούτο και τεχνολογία που υπάρχει θα μπορούσε να διασφαλίζει αξιοπρεπή ζωή, μόρφωση, αλληλεγγύη για όλους τους κατοίκους του πλανήτη. Αυτό φυσικά είναι ανέφικτο, οπότε το προσπερνάμε.

Το ζητούμενο όμως τελικά είναι: Υπάρχει κάποιο όριο πέρα από το οποίο η ηθική μας μάς ορίζει να μην υποστηρίζουμε πλέον το Χ σύστημα/θεσμό; Σε ένα απλό παράδειγμα, αν τα προϊόντα καπνού ευθύνονται για εκατομμύρια θανάτους ετησίως, στα πόσα εκατομμύρια θανάτους ορίζουμε ότι πρέπει να απαγορευτούν τα  προϊόντα καπνού; Σε ένα ακραίο παράδειγμα, αν αυτή η κρίση οδηγήσει σε λιμοκτονία 50 εκατομμύρια ευρωπαίους, τότε θα πούμε (α) ότι φταίει το κακό το ριζικό μας που δεν φροντίζαμε το δημόσιο χρέος, ή μήπως (β) ότι φταίει η ίδια η δομή του συστήματος, στο οποίο επειδή ορισμένοι αεριτζήδες αλλάζουν τις τιμές σε άυλους τίτλους έρχεται η καταστροφή; Πρέπει να δούμε άραγε τη σημερινή κρίση σαν μια φυσική καταστροφή που ήρθε σαν τιμωρία από το θεό Χρήμα ή πρόκειται για μια σειρά προβληματικών συνθηκών και δομών που ήρθαν ως αποτέλεσμα συνειδητών επιλογών ορισμένων ανθρώπων; Και που επίσης με συνειδητές επιλογές ανθρώπων μπορεί να εμποδιστεί; Πχ, μια σύγχρονη Σεισάχθεια

Ο "υπαρκτός σοσιαλισμός" κατέρρευσε το 1989. Όμως θα ήταν αδύνατο να καταρρεύσει το 1950. Είχε ακόμα μια δυναμική, μπορούσε ακόμα να προσφέρει στους εξαθλιωμένους πληθυσμούς αυτή τη μίζερη σταθερότητα. Μετά από 40 χρόνια, χάθηκε η δυναμική, σάπισε το σύστημα, αποδείχτηκε ότι δεν τσουλάει αυτό το πράγμα και αναγκαστικά κατέρρευσε. Αντίστοιχα, ο καπιταλισμός, έχει προσφέρει πολλά πράγματα στην ανθρωπότητα. Αποκλείεται όμως το ενδεχόμενο να μην έχει να προσφέρει άλλα; Ή εν πάσει περιπτώσει, να χρειάζεται κάποια όρια που θα μπούνε και θα ορίζουν το μέχρι ποιού σημείου μπορεί να κερδοσκοπεί κάποιος;

Σε αυτή τη σύγκριση αναρωτιόμουν το εξής: Έστω ότι σήμερα υπήρχε ακόμα το ανατολικό μπλοκ. Πόσοι από εμάς μπορούν να βάλουν το χέρι τους στη φωτιά ότι η τάση απόδρασης πολλών ανθρώπων στη σημερινή συγκυρία δεν θα ήταν από δυσμάς προς ανατολάς; (τα παραδείγματα της Κούβας και της Βενεζουέλας δεν υποκαθιστούν στο ελάχιστο την παγκόσμια επιρροή της ΕΣΣΔ και του υπόλοιπου σοσιαλιστικού μπλοκ)

Στη διακαναλική συνέντευξη ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι εκτός από το πρόβλημα του χρέους, η Ελλάδα πρέπει να επινοήσει μια νέα εθνική αφήγηση. Να διατυπωθεί δηλαδή μια κεντρική ιδέα για το ποιοί είμαστε, ποιά πράγματα μας ενώνουν, τί κάνουμε και για ποιά πράγματα μπορούμε να υπερηφανευόμαστε.
Πριν όμως αναζητήσουμε τη νέα εθνική αφήγηση, ας δούμε ποιά ήταν η παλιά:

Η σημερινή γενιά των 30άρηδων ξέρει την Ελλάδα σαν μια χώρα που είναι αναγνωρισμένη στο δυτικό κόσμο. Τόσο για την ιστορία της, όσο και για τη συνεχή πρόοδό της. Έχοντας μπει στην ΕΕ το 1981, η Ελλάδα άρχισε να “κάνει παρέα” με τα μεγάλα παιδιά. Και μάλιστα ενώ βρισκόταν σε μια περιοχή που τα “μεγάλα παιδιά” δεν έκαναν παρέα με κανέναν άλλο. Η Τουρκία ακόμα ήταν πολύ “ανατολίτικη” και τα υπόλοιπα Βαλκάνια ήταν πολύ κομμουνιστικά. Έτσι και η Ελλάδα ένιωσε ότι τη διαλέξανε μέσα από ένα σωρό, γιατί ήταν ξεχωριστή, κι έτσι σταμάτησε να μιλάει στα μικρότερα παιδιά.

Η είσοδος στην ΕΕ έφερε κοινοτικά κονδύλια και μια γενικότερη ανάταση, η οποία διαμοιράστηκε λιγότερο ή περισσότερο σε όλο τον κοινωνικό ιστό. Το βιοτικό επίπεδο ανέβαινε από χρόνο σε χρόνο και στα επόμενα χρόνια ο μέσος έλληνας πίστεψε ότι τα δύσκολα χρόνια είχαν περάσει ανεπιστρεπτί. Οι μισθοί μεγάλωναν, ο πληθωρισμός έπεφτε και η ανεργία έφτασε στο ιστορικό χαμηλό. Η οικονομία του κράτους μπορεί να μην πήγαινε καλά. Έγιναν 2 υποτιμήσεις της δραχμής αλλά, πάραυτα, τα χρόνια από το 1981 μέχρι το 2004 ήταν τα καλύτερα στην ιστορία της χώρας όσον αφορά στο βιοτικό επίπεδο.

Ενώ λοιπόν βρισκόταν σε εξέλιξη το “ελληνικό” όνειρο, επιλέχθηκε ο επαγγελματικός αθλητισμός ως κινητήριος τροχός της “εθνικής αφήγησης”. Κάτι για το οποίο η χώρα και οι πολίτες της έπρεπε να είναι περήφανοι. Το κράτος επένδυσε στον επαγγελματικό αθλητισμό και στα επόμενα χρόνια ήρθαν πολλές μαζεμένες επιτυχίες, σε εθνικό και συλλογικό επίπεδο. Οι επιτυχίες στον αθλητισμό δεν θα είχαν τόση σημασία για μια “κανονική” χώρα, αλλά στην Ελλάδα οι κυβερνήσεις και τα ΜΜΕ τις χρησιμοποίησαν για να αποδείξουν στο λαό ότι πλέον δεν είμαστε ένας φτωχός συγγενής της Ευρώπης. Και ο λαός, άλλο που δεν ήθελε.

Αν ζείτε σε κάποια άλλη χώρα, αυτή η θεωρία – ο αθλητισμός ως εθνική αφήγηση – μπορεί να σας φαίνεται υπερβολικός. Πρέπει απλά να δεχτείτε ότι στην Ελλάδα ο αθλητισμός για ένα μεγάλο μέρος των ανθρώπων είναι σημαντικότερο πράγμα από την πολιτική ή τη θρησκεία. Σημειωτέον στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 10 αθλητικές εφημερίδες εθνικής κυκλοφορίας, ενώ στη Γαλλία, μόνο 2.

Πέραν όμως του επαγγελματικού αθλητισμού, η χώρα δεν επένδυσε σε άλλους τομείς. Η βιομηχανία, η αγροτική παραγωγή, ο τουρισμός, οι υπηρεσίες, αφέθηκαν στις ικανότητες των επιχειρηματιών. Το κράτος δεν έκρινε σκόπιμο να διευκολύνει την ανάπτυξη συγκεκριμένων τομέων της οικονομίας, γιατί λίγο-πολύ όλοι οι τομείς της οικονομίας εξαρτώνταν από το κράτος. Και οι κυβερνήσεις ήθελαν να κρατάνε αυτή την ισορροπία, αφού τους εξασφάλιζε την επανεκλογή.
Στο ίδιο χρονικό διάστημα, συμβαίνουν κάποια σημαντικότερα γεγονότα:

- Το 1991, η Ελλάδα έγινε για πρώτη φορά χώρα-δέκτης μεταναστών. Επιτέλους κάποιοι θεωρούσαν την Ελλάδα ένα “καλύτερο μέρος για να ζήσεις”.
- Από το 1997 μέχρι το 2004 εν όψει των Ολυμπιακών αγώνων, έγιναν πολλά έργα υποδομών που ποτέ άλλοτε δεν είχαν γίνει στην Ελλάδα. Στην Αθήνα μόνο, μέσα σε 7 χρόνια ήταν έτοιμο το Μετρό, το τραμ, το νέο αεροδρόμιο και ένα πλήρες δίκτυο αυτοκινητοδρόμων. Ξαφνικά περπατούσες στην πόλη και όλα ήταν καινούργια.
- Το 2001, η Ελλάδα έγινε δεκτή στην ευρωζώνη.

Τα οποία γεγονότα, πασπαλισμένα με τις επιτυχίες στον αθλητισμό, κάνουν την Ελλάδα πρωτοσέλιδο στις ξένες εφημερίδες – για καλό λόγο τότε. Οι ξένοι ήξεραν φυσικά ότι η Ελλάδα δεν έγινε ξαφνικά μια χώρα-μοντέλο. Έβλεπαν όμως πρόοδο και δυναμική, η οποία λειτουργούσε σαν υπόσχεση ότι η χώρα βρίσκεται στη σωστή πορεία. Ο τουρισμός τονώθηκε ακόμα περισσότερο, η Ελλάδα είχε ένα νέο προϊόν να πουλήσει στην Ευρώπη. Την “ισχυρή Ελλάδα” όπως συνήθιζε να τη λέει ο τότε πρωθυπουργός.

Αντίθετα όμως από τις προβλέψεις για συνέχιση της σωστής πορείας - εκτός από τον επαγγελματικό αθλητισμό και σε άλλους τομείς - η Ελλάδα μετά από λίγα χρόνια βρίσκεται ένα βήμα πριν τη χρεωκοπία και μας έμεινε ο αθλητισμός. Κάτι σαν τη Σοβιετική Ένωση που μπορεί οι πολίτες να υπέφεραν, αλλά στον αθλητισμό ήταν πρώτοι στον κόσμο.

Τώρα λοιπόν, ο πρωθυπουργός εκφράζει την ανάγκη μιας νέας εθνικής αφήγησης. Πρέπει να επινοήσουμε ένα καινούργιο πράγμα για το οποίο η χώρα θα είναι περήφανη. Τον αρχαίο πολιτισμό και τη φυσική ομορφιά της χώρας τα έχουμε εξαντλήσει στις προηγούμενες δεκαετίες. Τον αθλητισμό επίσης. Ο πρωθυπουργός πιστεύει ότι η “νέα εθνική αφήγηση” θα έχει σαν κινητήριο τροχό την “πράσινη ανάπτυξη”. Μήπως ήρθε η ώρα να ετοιμάσουμε την πρώτη από τις 10 οικολογικές εφημερίδες;

Το σίγουρο είναι ότι η επόμενη γενιά θα είναι η πρώτη που θα περάσει χειρότερα από την προηγούμενή της. Θα μπει σε υποχρηματοδοτούμενα πανεπιστήμια, δεν θα έχει την ευκαιρία να σπουδάσει στην Αγγλία, δεν θα πάρει δικό της αυτοκίνητο στα 18 και πιθανότατα θα αναγκαστεί να δουλέψει πριν τελειώσει το πανεπιστήμιο. Οι μισθοί της θα είναι χαμηλότεροι και το εργασιακό περιβάλλον χειρότερο. Με άλλα λόγια δεν θα έχει “πλάτες” για να στηριχτεί. Από την άλλη πλευρά – ευτυχώς – δεν θα έχει τη δυνατότητα να παίξει τις οικονομίες της στο χρηματιστήριο, όπως έκανε ένας συμφοιτητής μου το 1998, με την ελπίδα να γίνει πλούσιος.

Η νέα γενιά θα γνωρίσει την Ελλάδα που θα έχει τη ρετσινιά του παρελθόντος, μια χώρα στην άκρη του χάρτη της Ευρώπης που – σαν τον συμφοιτητή μου – πίστεψε ότι ήταν ανεξάρτητη και ότι θα πλουτίσει χωρίς να χρειαστεί να δουλέψει.

Εν τω μεταξύ, αύριο έχουμε το β' γύρο των περιφερειακών και δημοτικών εκλογές. Για κάποιο λόγο, σχεδόν όλοι οι υποψήφιοι, έχουν νιώσει την ανάγκη να μας πούνε τη γνώμη τους σε σχέση με το Μνημόνιο (ήδη έγινε κύριο όνομα το Μνημόνιο και γράφεται με κεφαλαίο Μ).

Μάλιστα κάποιος υποψήφιος περιφερειάρχης (που έμεινε έξω από τον α' γύρο) είχε στην αφίσα του το πρόσωπό του και δίπλα έγραφε δίπλα με μεγάλα γράμματα “Όχι στο μνημόνιο”. Με μικρότερα κάπου κάτω-κάτω, γράφει το όνομά του - ίσως γι'αυτό απέτυχε να περάσει στο β' γύρο. Πώς να θυμηθεί ο έρημος ο ψηφοφόρος το όνομά του;

Με άλλα λόγια είναι σαν εγώ να είμαι υποψήφιος δήμαρχος της Νέας Υόρκης και στην προεκλογική μου καμπάνια να βάζω σαν βασικό σύνθημα ότι είμαι εναντίον του Health Care, ή του πολέμου στο Ιράκ. Οκ, φυσικά ο καθένας μας έχει δικαίωμα στη γνώμη – αλλά ο πολίτης της Νέας Υόρκης θα ψηφίσει εμένα για να καταγγέλω τον πόλεμο στο Ιράκ ή για να μαζεύω τα σκουπίδια από τους δρόμους;

Το παράδοξο είναι ότι δηλώνω “όχι στο μνημόνιο”, αλλά βάζω υποψηφιότητα για περιφερειάρχης Αττικής, δηλαδή για “πρωθυπουργός” της μισής Ελλάδας. Λες και το έργο που θα έχω να κάνω σαν περιφερειάρχης, θα το κάνω με αττικές δραχμές που θα κόψω μόνος μου, και όχι με τα “βρώμικα” λεφτά της ΕΕ και του ΔΝΤ.

- Οι ΕΕ-ΔΝΤ εκβιάζουν τον πρωθυπουργό ότι αν δεν πάρει τα μέτρα που ζητάνε, θα σταματήσουν να δίνουν τις δόσεις του δανείου και η χώρα θα πτωχεύσει.
- Οι ισχυροί συνδικαλιστές που στηρίζουν – μέχρι στιγμής - την κυβέρνηση εκβιάζουν κάποιους κυβερνητικούς βουλευτές, ότι αν ψηφίσουν τα μέτρα που ζητάνε οι ΕΕ-ΔΝΤ (και θίγουν τα συμφέροντα των συνδικαλιστών αλλά και τα δικαιώματα των εργαζομένων) δεν θα ξαναεκλεγούν ποτέ, και γι'αυτό...
- ...κάποιοι βουλευτές μέσα στην κυβέρνηση εκβιάζουν τον πρωθυπουργό να μην πάρει αυτά τα μέτρα, γιατί αν το κάνει θα παραιτηθούν και η κυβέρνηση θα πέσει.
- Η Αριστερά εκβιάζει την κυβέρνηση να μην πάρει τα μέτρα που έχει υποσχεθεί σε ΕΕ-ΔΝΤ γιατί τότε θα διοργανώσει καθημερινές διαδηλώσεις και απεργίες και θα οδηγήσει τη χώρα σε παρατεταμένη αστάθεια.

Την ίδια ώρα, ο πρωθυπουργός εκβιάζει (ποιόν;) ότι αν η κυβέρνηση δεν κερδίσει αυτές τις εκλογές, θα οδηγήσει τη χώρα σε εθνικές εκλογές.

Αναρωτιέμαι ώρες-ώρες, αν αυτά που γίνονται είναι από βλακεία ή γίνονται επίτηδες. Είμαι εκ φύσεως εναντίον της συνομωσιολογίας, αλλά δεν μπορώ να βρω τρίτο ενδεχόμενο. Φαίνεται ότι κανείς δεν έχει καταλάβει τη σοβαρότητα της κατάστασης. Ο πρωθυπουργός με τη δήλωσή του για ενδεχόμενη διενέργεια εθνικών εκλογών ανάλογα με το αποτέλεσμα των δημοτικών/περιφερειακών, κατάφερε να ανεβάσει το spread των ελληνικών ομολόγων κατά 150 μονάδες, ή με άλλα λόγια να μας στείλει 2 μήνες πίσω. Η αξιωματική αντιπολίτευση δηλώνει ότι είναι ενάντια στο μνημόνιο και ότι αν στις επόμενες εκλογές κερδίσει, έχει “ρεαλιστικό σχέδιο” να λύσει το οικονομικό πρόβλημα της Ελλάδας σε 18 μήνες. Η Αριστερά προσπαθεί μέσα σε όλα αυτά να κερδίσει ψήφους από την απογοήτευση του κόσμου και φαίνεται ότι εν μέρει τα καταφέρνει. Αλλά και τί έγινε;

Έτσι όπως είναι σήμερα τα πράγματα, για μένα είναι προφανές ότι η κυβέρνηση δεν μπορεί να δουλέψει. Έχει κάνει μερικά πράγματα που δείξανε στους ΕΕ-ΔΝΤ ότι αρχικά πήρε σοβαρά το ρόλο της, όμως ακόμα δεν έχουν έρθει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η μόνη λύση που βλέπω να υπάρχει είναι ο σχηματισμός οικουμενικής κυβέρνησης, ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα εκβιασμού μεταξύ των ελληνικών κομμάτων και των συνδικαλιστών. Να υπάρχει μια πολιτική ανακωχή για τα επόμενα 3-4 δύσκολα χρόνια, μέχρι να σταθεροποιηθεί λίγο η κατάσταση. Και μετά ας επιστρέψει ο καθένας στις απόψεις του.

Κι όμως ο ελληνικός πολιτικός κόσμος δεν στέκεται στο ύψος των περιστάσεων. Θα δεχόμουνα ευκολότερα την αποτυχία αν η χώρα βρισκόταν σε μια κατάσταση που ήταν μη αναστρέψιμη. Αλλά είναι πραγματικά κρίμα, όταν ενώ υπάρχει δυνατότητα σωτηρίας (έστω κι αν αυτή είναι επίπονη), να βλέπεις μια χώρα να καταρρέει μέρα με τη μέρα επειδή οι ηγέτες του τόπου αποδεικνύονται “λίγοι” για τις απαιτήσεις της εποχής.

Στην Ελλάδα σε 1 εβδομάδα έχουμε δημοτικές και περιφερειακές εκλογές.

Ο κόσμος δεν ξέρει πού να στραφεί. Ο ένας (κυβέρνηση) του λέει να ψηφίσει τους δικούς του υποψηφίους γιατί αλλιώς οι ευρωπαίοι θα νομίσουν ότι στην Ελλάδα υπάρχει πολιτική αστάθεια. (αυτό περιμένανε οι ευρωπαίοι για να το καταλάβουνε...) Ο άλλος (αντιπολίτευση) του λέει να ψηφίσει εναντίον των υποψηφίων της κυβέρνησης γιατί έτσι η κυβέρνηση θα πάρει το μήνυμα πως ο κόσμος είναι δυσαρεστημένος από το μνημόνιο.

Αυτό που δεν κάνει κανείς (ή κάνουν ελάχιστοι), είναι να πουν στον κόσμο με ποιό τρόπο σκοπεύουν να διοικήσουν δήμους και περιφέρειες σε περίπτωση που εκλεγούν. Σαν να βάζεις υποψηφιότητα για δήμαρχος της Νέας Υόρκης και στην προεκλογική σου καμπάνια να λες ότι διαφωνείς με το Health Care ή με τον πόλεμο στο Ιράκ. Φυσικά, είναι θεμιτό ο καθένας να έχει τη γνώμη του, αλλά πριν μας πει τη γνώμη του για πράγματα που δεν περνάνε από το χέρι του, ας μας πει τη γνώμη του για τα πράγματα που θα έχει να αντιμετωπίσει ο ίδιος σε 2 βδομάδες από σήμερα.

Και φυσικά έχει δικαίωμα κανείς να μην του αρέσει το μνημόνιο, αλλά τότε με τίνος τα λεφτά σκοπεύει να διοικήσει τον δήμο ή την περιφέρεια για την οποία είναι υποψήφιος; Μήπως θα διοικήσει με αττικές δραχμές; Μήπως θα ήταν καλύτερα να μην βάλει καθόλου υποψηφιότητα – τουλάχιστον για όσους δηλώνουν επιπλέον ότι είναι ΚΑΙ ενάντια στον Καλλικράτη;

Φωτογραφία από το άγαλμα του Canning στην πλατεία Κάνιγγος, στο κέντρο της Αθήνας.

Η ελληνική επανάσταση για την ανεξαρτησία από την Οθωμανική αυτοκρατορία, ξεκίνησε το 1821. Τον πρώτο καιρό βέβαια δεν επρόκειτο για μια μεγάλης κλίμακας επανάσταση, αλλά περιορίστηκε σε ένα μικρό κομμάτι της Πελοποννήσου και μάλλον δεν ανησύχησε ιδιαίτερα τους Τούρκους. Οι Έλληνες είχαν μηδαμινή στρατιωτική ισχύ, και επιπλέον δεν είχαν καμία βοήθεια από το εξωτερικό, είτε διπλωματικά, είτε οικονομικά, είτε στρατιωτικά. Μόνο όταν οι Γάλλοι και οι Άγγλοι θα αποφασίσουν να βοηθήσουν στρατιωτικά την Ελλάδα, διαφαίνεται ότι η επανάσταση θα είναι επιτυχημένη και ότι αργά η γρήγορα θα υπάρξει ανεξάρτητο ελληνικό κράτος.

Μέχρι να γίνει αυτό όμως, οι ευρωπαϊκές μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) μάλλον αδιαφορούν για το ζήτημα της Ελλάδας. Αλλά το 1823, ο George Canning, ως τότε υπουργός εξωτερικών της Αγγλίας, κάνει μια απότομη στροφή στην εξωτερική πολιτική της Αγγλίας και αναγνωρίζει πρώτος την Ελλάδα ως ανεξάρτητο κράτος. Δεν ξέρουμε αν ο Canning συμπαθούσε πολύ τους Έλληνες, αλλά ξέρουμε ότι είδε στους Έλληνες μια ευκαιρία να αποκτήσει η Αγγλία καλύτερο έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου θάλασσας, κόντρα στο μέχρι τότε μονοπώλιο των Τούρκων – από τους οποίους έπρεπε να παίρνει άδεια η Αγγλία για να διακινεί εμπορεύματα από και προς την Ινδία.

Σαν συνέχεια της πράξης αναγνώρισης του ελληνικού κράτους από την Αγγλία, ο Canning χορηγεί στην Ελλάδα ως “βοήθεια” 2 ομολογιακά δάνεια. Το πρώτο, το Νοέμβριο του 1823, ονομαστικής αξίας 800.000 στερλινών, με ομόλογο απόδοσης 59% (δηλαδή παίρνεις στο χέρι 472.000 και οφείλεις να ξεπληρώσεις 800.000, δηλαδή δάνειο με επιτόκιο 69%. Μάλλον ο Canning δεν συμπαθούσε πολύ τους Έλληνες) και το δεύτερο, το 1825, ονομαστικής αξίας 2.000.000 στερλινών, σαν ομόλογο απόδοσης 51,5% (δηλαδή παίρνεις στο χέρι 1.032.000 και οφείλεις να ξεπληρώσεις 2.000.000, σαν να λέμε δάνειο με επιτόκιο 93%). Αυτά τα δάνεια ήρθαν σε μια στιγμή που δεν υπήρχε καμία συγκεκριμένη σταθερή ελληνική κυβέρνηση, παρά μόνο μια ομάδα πλούσιων ελλήνων (εφοπλιστών κλπ) που αυτόκλητα είχε αναλάβει να εκπροσωπεί τον επαναστατημένο πληθυσμό στο διεθνές πεδίο.

Τα πραγματικά χρήματα λοιπόν που έπαιρνε η Ελλάδα ήταν 1.504.000 στερλίνες. Αλλά ακόμα και από αυτά, μόνο οι 540.000 μπήκαν στα ταμεία του κράτους. Οι υπόλοιπες 964.000 λίρες μοιράστηκαν ανάμεσα στους διαπραγματευτές του δανείου (έλληνες και άγγλους), τους διαχειριστές του δανείου (έλληνες εφοπλιστές, άγγλοι τραπεζίτες) και σε αυτό που σήμερα λέμε “κρυφές χρεώσεις”. Τα 2 αυτά δάνεια έμειναν στην ιστορία ως “Δάνεια της Ανεξαρτησίας” - φράση που από μόνη της είναι παράδοξη. Το γνωστότερο παράδειγμα κατασπατάλησης είναι οι μισθοί του λόρδου Κόχραν, ο οποίος είχε οριστεί αρχιναύαρχος του Ελληνικού Στόλου. Έλαβε 57.500 λίρες ποσό το οποίο αντιστοιχούσε σύμφωνα με τον ιστορικό Δερτιλή σε «περίπου 50 ετών εισόδημα μιας μεσοαστικής οικογένειας εκείνης της εποχής».

Δεν ξέρω αν έχει καμία σημασία, αλλά ξέρω ότι εκτός από τις χώρες που ανήκαν κάποτε στην Βρετανική Αυτοκρατορία, μέρη αφιερωμένα στον Canning υπάρχει εκτός από την πλατεία στην Αθήνα, ένας δρόμος στο Μπουένος Άιρες στην Αργεντινή κι ένας δρόμος στο Ρίο ντε Τζανέιρο, στη Βραζιλία. Είναι μια ωραία σύμπτωση μιας και οι 3 αυτές χώρες τα τελευταία 10 χρόνια μπήκαν σε προγράμματα του ΔΝΤ.

Έτσι λοιπόν, στο σήμερα, άλλη μια ιστορία ανεξαρτησίας εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια μας όταν μόλις την προηγούμενη Δευτέρα, ο πρόεδρος του Eurogroup (η σύνοδος των υπουργών οικονομικών της Ευρωζώνης) Jean Claude Juncker, δήλωσε ότι οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν γνώση του ελληνικού προβλήματος από πολλά χρόνια, όμως άφηναν την Ελλάδα να φτάσει στο χείλος της χρεωκοπίας. Αφενός τους συνέφερε – πριν χρεωκοπήσει η χώρα - να υπάρχει χρήμα στην Ελλάδα (έστω δανεικό) για να μπορούν να πουλάνε (κυρίως) όπλα, και αφετέρου – να φτάσει στο χείλος της χρεωκοπίας - για να μπορούν πλέον να εξαγοράσουν κάποιες ΔΕΚΟ σε πολύ χαμηλές τιμές.

Οι ακριβείς δηλώσεις του Juncker:
“Ήταν προφανές ότι κάποια μέρα η Ελλάδα θα ερχόταν αντιμέτωπη με τέτοιου τύπου προβλήματα, και ξέραμε ότι αυτό θα συνέβαινε." Πρόσθεσε ότι γερμανοί και γάλλοι επίσημοι και ο πρόεδρος της ΕΚΤ Jean Claude Trichet, είχαν συζητήσει για κάποιο διάστημα “τις προοπτικές αυτού που τότε δεν ήταν ακόμα γνωστό ως “ελληνική κρίση”.”
“Δεν μπορούσα να πω δημοσίως αυτά που ήξερα. Η Ελληνική κρίση θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί, αλλά όχι ξεκινώντας την προσπάθεια πριν ένα χρόνο. Ίσως αν ξεκινούσε η προσπάθεια 2-3 δεκαετίες νωρίτερα.”
Τέλος είπε, ότι σε μια συζήτηση που είχε με έναν έλληνα πρωθυπουργό που δεν κατονομάζει, ψάχνοντας να βρει μια λύση, ο πρωθυπουργός του απάντησε: “Διοικώ μια διεφθαρμένη χώρα.”

Απομένει το ερώτημα “ποιός φταίει γι'αυτό που συνέβη στην Ελλάδα;”.
Σίγουρα φταίει ο τρόπος που μια χώρα διαχειρίζεται τα οικονομικά της, και η Ελλάδα δεν αξίζει να πάρει κάποιο σχετικό βραβείο. Όμως, ποιά χώρα θα μπορούσε να ανταπεξέλθει όταν από την ίδρυσή της δένεται με δάνεια με επιτόκια 90%; Θα μου πεις, γιατί τα πήρανε; Πάντως αν δεν τα παίρνανε, δεν θα είχε πετύχει η επανάσταση και δεν θα υπήρχε ελληνικό κράτος, κάτι με το οποίο προσωπικά δεν έχω πρόβλημα.

Από την άλλη βέβαια, σημασία δεν έχει ποιός φταίει, αλλά ποιός την πληρώνει.